De Autoharp en de Dulcimer
De geschiedenis van de Autoharp en de Dulcimer
De autoharp is een muziekinstrument die een serie dempers (chord bars) heeft die bepaalde snaren met vilt afdempen waardoor verschillende akkoorden kunnen worden gevormd. Het is geen harpachtig instrument maar stamt af van de Citer of Zither, een snaarinstrument dat bestaat uit een klankkast met daarop bespannen snaren. Het is een volksinstrument dat veelal in het Duitstalige gedeelte van Europa wordt bespeeld.
Over de herkomst van de autoharp is nog altijd een debat gaande. Een Duitse emigrant uit Philadelphia, Charles Zimmermann verkreeg een patent in 1882 voor een instrumentontwerp met een mechanisme waarbij bepaalde snaren konden worden gedempt.
Hij noemde dit ontwerp de autoharp. Echter, dit ontwerp was een symmetrisch instrument met dempers die horizontaal over het instrument liepen, in tegenstelling tot de verticale dempers van de huidige autoharp. Het was Karl Gütter uit Duitsland die de ‘Volkszither’ bouwde dat in feite het meeste leek op de huidige autoharp. Ondanks zijn Engelse patent hierop begon Zimmerman, na terugkomst van een bezoek aan Duitsland , in 1885 dit model te produceren in Amerika onder de naam autoharp. In 1929 werd de naam geregistreerd als merk door U.S. Music Corporation, en haar divisie Oscar Schmidt Company begon deze autoharp in de V.S te produceren.
Tot op de dag van vandaag is deze merknaam ook de naam van het instrument zelf. De Oscar Schmidt autoharp mag echter als enige deze naam op het instrument zelf gebruiken. De moderne autoharpen hebben 36/37 snaren en zijn uitgerust met 15 of 21 dempers. Het kan zowel gebruikt worden voor ritmische begeleiding als het spelen van melodieën.
een Oscar Schmidt autoharp en een ander ontwerp autoharp zonder naam erop
Het was Maybelle Carter, de oermoeder van de Carter family die de autoharp bekend maakte bij een groter publiek. In die tijd waren de dempers vaak hoger opgeschoven dan vandaag aan de dag. Zo kon de autoharp ook op schoot worden bespeeld met een flatpick. Tegen de borst gehouden wordt het instrument meestal met fingerpicks bespeeld.
Een speciaal geval is de linkshandige autoharpspeler Kilby Snow (1905-1980) die ‘herontdekt’ is in 1960 door Mike Seeger.
Hij had een bijzondere manier van spelen alleen al door zijn linkshandigheid met de autoharp op de schoot
Maybelle Carter en Kilby Snow
de Carter family en de foto van het songbook van de New Lost City Ramblers waar de autoharp op schoot wordt gespeeld
De autoharp was redelijk bekend buiten de V.S tijdens de folkboom jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw. Brian Jones was een autoharpspeler en zo ook Janis Joplin. Het instrument werd ook gebruikt door Led Zeppelin en Genesis.
Janis Joplin, Mike Seeger en Dolly Parton
John Sebastian en de Lovin’ Spoonful
Tegenwoordig is het instrument nauwelijks meer aanwezig buiten de Verenigde Staten.
Ik leerde autoharp en dulcimer spelen van Norris en via platen van Mike Seeger. Ik speel op een reissuemodel uit 1930 van Oscar Schmidt de 21 Chord OS73C. Hier ben ik te horen op Willie Boy uit 1970 https://www.youtube.com/watch?v=hImJivVviWk
Jaap van Beusekom, 1971
(foto Molly Mackenzie)
De Dulcimer
De Dulcimer ook wel Mountain Dulcimer of Appalachian Dulcimer genoemd werd door kolonisten uit West-Europa naar de Verenigde Staten gebracht. Het instrument is afgeleid van diverse op elkaar gelijkende instrumenten uit West-Europese landen zoals de Zweedse Hummel, de Duitse Scheitholt, de Noorse Langeleiks en de Belgische Hommel. Ook Nederland kende het instrument onder de naam plank-of blokviool. Het oudste bij ons bestaande instrument uit 1608 is in bezit van het Gemeentemuseum in Den Haag.
dulcimers met als laatste de oudst bekende het teardrop model uit 1700 ,Virginia
De naam dulcimer is afgeleid van het Latijnse Dulce, zoet, en het Griekse Melos hetgeen muziek/lied betekend.
scheitholt, hummel, hommel en langeleiks
Er wordt wel beweerd dat de dulcimer een voordeel had op bijvoorbeeld de fiddle, bij uitstek door de kerk de Duivelse doos (Devil’s Box) genoemd, die uiteraard duivelse muziek voortbracht. Muziekinstrumenten die niet in de bijbel werden genoemd waren verboden terrein. Het woord de dulcimer (eigenlijk een hammerdulcimer) in de vertaling hakkebord, wordt in de Bijbel in Daniel 3:5 genoemd en was dus door de kerk toegestaan.
Het kenmerk van het geluid van de dulcimer zijn de dronesnaren, zoals de vijfde snaar van de banjo, die doorklinken terwijl de melodie alleen op de eerste snaar wordt gespeeld. Veel eerste kolonisten uit de Appalachian Mountains kwamen uit Engeland, Schotland en Ierland die de drone tonen herkenden van het geluid van de doedelzak. Het instrument wordt uitgevoerd met verschillende aantallen snaren van 3 tot 6 en zelfs als dubbele snaren tot 12. Vaak wordt het instrument bespeeld met in de rechterhand een plectrum en in de linkerhand een stokje (een ‘noter’ genoemd) die langs de fretten glijdt hetgeen een slide-effect oplevert.
De dulcimer is niet chromatisch, het is een ‘modal’ instrument. De fretten staan op verschillende afstanden zodat bij wijze van spreken alleen de tonen van de zwarte toetsen van de piano te horen zijn. Er bestaan veel verschillende stemmingen maar bij de drie-snarige dulcimer is de Dorische stemming D-G-A, een van meest gespeelde stemmingen. Reizigers rond 1800 maakten al gewag van het instrument in het Oostelijk berggebied van de VS en schreven de verwachting uit dat dit vreemde instrument snel zou uitsterven. De Folkboom in de zestiger jaren heeft het instrument behoed voor dit voorspelde uitsterven en met name Jean Ritchie (8 december 1922, Viper, Kentucky- 1 juni 2015) heeft de populariteit van de dulcimer tot grote hoogte opgestuwd, mede door haar instructieboek ’the Dulcimer Book’ uit 1963. Ook het zelf bouwen waar het instrument zich goed voor leent, heeft een grote vlucht genomen.
De andere folksinger die de dulcimer gebruikte was Joni Mitchel
Joni Mitchel
En natuurlijk wordt de dulcimer nog steeds gebruikt door opkomende jonge hondenbands.
Zelf heb ik een Appalchian Dulcimer uit 1964 nummer 500 van de bekende bouwer A.W. Jeffreys uit Staunton, Virginia. Ik heb hem begin zeventiger jaren gekregen van Norris.
Op onze eerste elpee ‘To our Grand Children’ speel ik Second Dance op de dulcimer. https://www.youtube.com/watch?v=HghyFTMkXLs
Jaap van Beusekom
september 2011